Parashat Bereshit
Hoe seksistisch is de Tora?
In veel discussies is dit een terugkerend thema en vaak wordt Genesis (B’reesjiet) in het beklaagdenbankje gezet. Het relaas van Adam en Eva/Chawa zou bewijzen dat de Torah onvrouwvriendelijk is. Werd Chawa namelijk niet uit de rib van Adam geschapen?
(Gen. 2:22): וַיִּבֶן יְהוָה אֱלֹהִים אֶת-הַצֵּלָע אֲשֶׁר-לָקַח מִן-הָאָדָם, לְאִשָּׁה; וַיְבִאֶהָ, אֶל-הָאָדָם.
(“En Adonai God bouwde een vrouw uit de rib die Hij uit de Adam had genomen en bracht haar tot Adam” – mijn vertaling).
Het scheppen van Chawa uit de rib van Adam zou haar minderwaardigheid bewijzen. Maar het woord ‘tzelah’ – rib – kan ook met ‘zijkant’ worden vertaald. Dit nuanceverschil is belangrijk: want het woord zijkant draagt veel meer gelijkwaardigheid in zich dan rib. Staat Chawa niet meer ‘zij aan zij’ met Adam, als zijn ‘ezer k’negdo’ – zijn hulppartner - naast hem?
Een meer gelijkwaardige lezing van de tekst rijmt ook met Gen. 1:27:
וַיִּבְרָא אֱלֹהִים אֶת-הָאָדָם בְּצַלְמוֹ, בְּצֶלֶם אֱלֹהִים בָּרָא אֹתוֹ: זָכָר וּנְקֵבָה, בָּרָא אֹתָם.
(“En God schiep de Adam/mens in Zijn evenbeeld, in het evenbeeld van God schiep Hij hen: mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen” – mijn vertaling).
Er is altijd van uitgegaan dat Genesis 1 en 2 met elkaar in tegenspraak zijn en in bijbel-wetenschappelijke kringen wordt dit verschil toegeschreven aan verschillende auteurs van de oorspronkelijke tekst. Toch kies ik er zo om het niet zo te lezen. Ik zie het contrast tussen Genesis 1 met zijn nadruk op gelijkwaardigheid niet als een tegenspraak met Genesis 2 waarin na verbanning uit Gan Eden de ongelijkwaardige rol van de vrouw wordt bezegeld. Ik zie Genesis 1 eerder als een ideaal en Genesis 2 als de meer weerbarstige werkelijkheid waarin zowel mannen en vrouwen vanaf het begin der tijden moesten zwoegen voor hun bestaan. Vervolgens ontstond hier een sociale werkelijkheid uit waarin vrouwen een ongelijkwaardige rol vervulden.
Descriptief is niet noodzakelijk prescriptief. Als Genesis 2 geen ideaal is maar een beschrijving van bittere realiteit, wat is dan de boodschap van Genesis 1? En wat betekent “zecher v’nekevah bara otam’ – mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen?
De rabbijnen die de midrasjiem (rabbijnse legenden uit de late Oudheid) schreven braken ook al hun hoofd hierover. Er zijn dan ook een legio aan interpretaties van hoe de eerste Mens geschapen is. Eén daarvan uit Midrasj B’reesjiet Rabba (hoofdstuk 8) is erg bijzonder:
“Rabbi Jirmia ben Elazar zei, in het uur [op het moment] dat de Heilige gezegend zij Hij de eerste mens schiep, schiep Hij hem als androgynos [omzijdig]. Rabbi Shmuel bar Nachman zei: op het moment dat de Heilige gezegend zij Hij de eerste Mens schiep, schiep Hij hem met twee gezichten. Hij spleet hem en maakte hem met twee ruggen [twee lichamen].” (Mijn vertaling)
Dus Adam als een omzijdig wezen of als Siamese tweeling? Niets gaat de rabbijnse verbeelding te boven. Het bijzondere is namelijk dat zij de Torah zo wel als goddelijk als multi- interpretabel zien. “Mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen” betekent in de rabbijnse gedachtewereld dat er één wezen moest zijn geweest die op de goddelijke operatietafel chirurgisch gescheiden werd. Zo verenigt de Midrasj Genesis 1 en 2: want ‘tzelah’ – rib of zijkant – wordt in deze analyse meegenomen. De eerste Mens werd gesplitst in mannelijk en vrouwelijk via het scheiden van de zijkanten.
De operatie is gelukkig geslaagd en Adam en Chawa begonnen hun leven als unieke individuen, beiden in het evenbeeld van God. Met hulp van deze Midrasj lees ik mijn Torah niet als seksistisch maar als een prachtig verklaringsmodel voor de verschillen en overeenkomsten – en de intrinsieke gelijkwaardigheid – van de geslachten. Genesis 1 roept ons op om de wereld van Genesis 2 kritisch te bekijken. Want pas als wij als mensen weer geheel in balans zijn, met elk een beetje mannelijk en elk een beetje vrouwelijk in ons (wat dat ook voor ons moge betekenen) keren weer een beetje terug naar het oorspronkelijke ‘Hof van Eden’. Hoe mensen hun gender definiëren en invullen is hun eigen vrije keuze. Maar ik geloof dat de wereld er een stukje beter uit zouden kunnen zien als we elkaar weer kunnen zien voor wat we zijn: allen in het evenbeeld van God geschapen.
In veel discussies is dit een terugkerend thema en vaak wordt Genesis (B’reesjiet) in het beklaagdenbankje gezet. Het relaas van Adam en Eva/Chawa zou bewijzen dat de Torah onvrouwvriendelijk is. Werd Chawa namelijk niet uit de rib van Adam geschapen?
(Gen. 2:22): וַיִּבֶן יְהוָה אֱלֹהִים אֶת-הַצֵּלָע אֲשֶׁר-לָקַח מִן-הָאָדָם, לְאִשָּׁה; וַיְבִאֶהָ, אֶל-הָאָדָם.
(“En Adonai God bouwde een vrouw uit de rib die Hij uit de Adam had genomen en bracht haar tot Adam” – mijn vertaling).
Het scheppen van Chawa uit de rib van Adam zou haar minderwaardigheid bewijzen. Maar het woord ‘tzelah’ – rib – kan ook met ‘zijkant’ worden vertaald. Dit nuanceverschil is belangrijk: want het woord zijkant draagt veel meer gelijkwaardigheid in zich dan rib. Staat Chawa niet meer ‘zij aan zij’ met Adam, als zijn ‘ezer k’negdo’ – zijn hulppartner - naast hem?
Een meer gelijkwaardige lezing van de tekst rijmt ook met Gen. 1:27:
וַיִּבְרָא אֱלֹהִים אֶת-הָאָדָם בְּצַלְמוֹ, בְּצֶלֶם אֱלֹהִים בָּרָא אֹתוֹ: זָכָר וּנְקֵבָה, בָּרָא אֹתָם.
(“En God schiep de Adam/mens in Zijn evenbeeld, in het evenbeeld van God schiep Hij hen: mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen” – mijn vertaling).
Er is altijd van uitgegaan dat Genesis 1 en 2 met elkaar in tegenspraak zijn en in bijbel-wetenschappelijke kringen wordt dit verschil toegeschreven aan verschillende auteurs van de oorspronkelijke tekst. Toch kies ik er zo om het niet zo te lezen. Ik zie het contrast tussen Genesis 1 met zijn nadruk op gelijkwaardigheid niet als een tegenspraak met Genesis 2 waarin na verbanning uit Gan Eden de ongelijkwaardige rol van de vrouw wordt bezegeld. Ik zie Genesis 1 eerder als een ideaal en Genesis 2 als de meer weerbarstige werkelijkheid waarin zowel mannen en vrouwen vanaf het begin der tijden moesten zwoegen voor hun bestaan. Vervolgens ontstond hier een sociale werkelijkheid uit waarin vrouwen een ongelijkwaardige rol vervulden.
Descriptief is niet noodzakelijk prescriptief. Als Genesis 2 geen ideaal is maar een beschrijving van bittere realiteit, wat is dan de boodschap van Genesis 1? En wat betekent “zecher v’nekevah bara otam’ – mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen?
De rabbijnen die de midrasjiem (rabbijnse legenden uit de late Oudheid) schreven braken ook al hun hoofd hierover. Er zijn dan ook een legio aan interpretaties van hoe de eerste Mens geschapen is. Eén daarvan uit Midrasj B’reesjiet Rabba (hoofdstuk 8) is erg bijzonder:
“Rabbi Jirmia ben Elazar zei, in het uur [op het moment] dat de Heilige gezegend zij Hij de eerste mens schiep, schiep Hij hem als androgynos [omzijdig]. Rabbi Shmuel bar Nachman zei: op het moment dat de Heilige gezegend zij Hij de eerste Mens schiep, schiep Hij hem met twee gezichten. Hij spleet hem en maakte hem met twee ruggen [twee lichamen].” (Mijn vertaling)
Dus Adam als een omzijdig wezen of als Siamese tweeling? Niets gaat de rabbijnse verbeelding te boven. Het bijzondere is namelijk dat zij de Torah zo wel als goddelijk als multi- interpretabel zien. “Mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen” betekent in de rabbijnse gedachtewereld dat er één wezen moest zijn geweest die op de goddelijke operatietafel chirurgisch gescheiden werd. Zo verenigt de Midrasj Genesis 1 en 2: want ‘tzelah’ – rib of zijkant – wordt in deze analyse meegenomen. De eerste Mens werd gesplitst in mannelijk en vrouwelijk via het scheiden van de zijkanten.
De operatie is gelukkig geslaagd en Adam en Chawa begonnen hun leven als unieke individuen, beiden in het evenbeeld van God. Met hulp van deze Midrasj lees ik mijn Torah niet als seksistisch maar als een prachtig verklaringsmodel voor de verschillen en overeenkomsten – en de intrinsieke gelijkwaardigheid – van de geslachten. Genesis 1 roept ons op om de wereld van Genesis 2 kritisch te bekijken. Want pas als wij als mensen weer geheel in balans zijn, met elk een beetje mannelijk en elk een beetje vrouwelijk in ons (wat dat ook voor ons moge betekenen) keren weer een beetje terug naar het oorspronkelijke ‘Hof van Eden’. Hoe mensen hun gender definiëren en invullen is hun eigen vrije keuze. Maar ik geloof dat de wereld er een stukje beter uit zouden kunnen zien als we elkaar weer kunnen zien voor wat we zijn: allen in het evenbeeld van God geschapen.
Comments
Post a Comment