Droom versus nachtmerrie

Deze column verscheen eerder in januari 2011 op Nieuw W!J.

"Socialisme of barbarij", aldus de Joods-Duitse socialist Rosa Luxemburg. Zij stelde de wereld voor deze wrange keuze tijdens de voorafschaduwing van het fascisme in het begin van de twintigste eeuw. Voor zowel Luxemburg als de vorige eeuw liep het niet goed af — zij werd vermoord door politieke tegenstanders en de twintigste eeuw werd in haar meest duistere nacht gestort.

Het is niet de bedoeling dat dit een ideologisch gekleurd betoog is over de (on)zin van het socialisme. Echter: de metafoor achter haar woorden is nog steeds sprekend. Kiezen we voor een wereld van rechtvaardigheid en broederschap of volgen we het hellend pad naar duisternis en barbarij? Wat dat betreft is de stelling van Rosa Luxemburg actueler dan ooit.

"Ik zet voor jullie de keuze voor leven en dood, goed en kwaad. Kies het leven voor jullie en je nageslacht", aldus de Tora in het bijbelboek Deuteronomium. Rosa Luxemburg had als rechtgeaarde atheïstische marxist waarschijnlijk weinig op met de Tora van haar voorouders maar de boodschap blijft hetzelfde. Waar kiezen we voor deze komende generaties?

Vroeger durfde ik lekker optimistisch te zijn. Als science-fiction fan droomde ik vroeger over een toekomst met vliegende auto’s, medische vernuftigheden en genoeg eten, zorg en onderwijs voor iedereen. Als we Mars zouden kunnen terraformen tot een groene oase en met de snelheid van licht door de Melkweg zouden kunnen reizen, ach, dan moet die wereldvrede ook wel lukken (een Eurosongfestival hit van Ruth Jacott parafraserend). Hoewel mijn hoop nog niet is vervlogen ben ik een stuk pessimistischer gestemd. In mijn generatie zijn al zoveel veranderingen en omwentelingen geweest - en meestal niet ten goede. In de jaren tachtig was het de zure regen; nu is het de klimaatverandering. In de jaren negentig waren het de Hutu’s en Tutsi’s, nu lijkt elk werelddeel wel een onblusbare brandhaard. En op een bepaalde manier is het voor mij een nog grotere deceptie om te merken dat ook de Nederlandse samenleving wordt meegezogen in een neerwaartse spiraal. Ik had mij tien á twintig jaar niet kunnen voorstellen hoe verhard en onvrij onze samenleving zou zijn, mede door toedoen van het zogenaamde ‘islamdebat’ en de terechte of onterechte angst voor terreur.

Dus waar zijn wij in 2050? Zullen we, net als in een slechte science-fiction film, leven in een apocalyptisch scenario zonder burgerlijke vrijheden met verder gepolariseerde verhoudingen tussen bevolkingsgroepen terwijl het milieu onleefbaar is geworden?

Ik hoop dat ik, zoals in de geest van Deuteronomium, een mooiere wereld kan achterlaten aan de generaties na ons. Dat we de droom kiezen in plaats van de nachtmerrie. We hebben het in Nederland eigenlijk zo goed en genoeg reden om dankbaar te zijn. Laat het dan ook alsjeblieft zo zijn dat we weer redenen kunnen hebben om optimistisch te blijven. Want de realiteit is veel spannender dan zelfs het beste verhaal.