Marktplaats van ideeën

Deze column verscheen eerder in april 2010 op Nieuw W!J.

Tijdens de pauze springen de lichten aan en komt de zaal met geroezemoes weer tot leven. De diaprojector wordt even uitgezet. Ik zit als een Amsterdamse marktvrouw achter mijn tafeltje met mijn joodse waar. In het volle kerkzaaltje komen luisteraars leergierig op mijn tafeltje af. Ze willen de joodse traditie allemaal zien, voelen en aanraken. De mezoeza met echt perkament, de witte, wollen gebedsmantel, de zilveren kiddoesjbeker en de zwart leren gebedsriemen worden nieuwsgierig bestudeerd. Iemand pakt de sjofar (ramshoorn) op terwijl een ander geïntrigeerd door de Hebreeuwse tekst van een gebedenboek bladert.

In mijn Powerpoint-lezing heb ik al de achtergronden van het rijke, joodse leven uitgelegd maar nu wordt het veel tastbaarder. Ik leg uit dat ook Jezus een gebedsmantel droeg, dat hij ook de ramshoorn hoorde op Rosj haSjana (joods Nieuwjaar) en dat de zegen over de wijn bij het laatste avondmaal over een kiddoesjbeker werd gemaakt. De principes zijn al duizenden jaren hetzelfde.
Als rabbinaal student geef ik een paar keer per jaar lezingen voor kerken. Ik geniet altijd van het praktische aspect van de interreligieuze dialoog. Discussies over tekstuele interpretaties zijn zinvol maar juist vandaag de dag hunkeren mensen naar een tastbare spiritualiteit. De kracht van het jodendom is dat de rituelen en gebruiken in onze traditie juist uiting geven aan dit verlangen. Voor christenen biedt het een unieke blik in het oorspronkelijke hart van hun traditie. Jezus leefde immers als religieuze jood. De joodse opdracht om het hier en nu te heiligen kan inspirerend werken voor een christelijk publiek.

Tegelijkertijd kijk ik met bewondering naar wat het hedendaagse christendom te bieden heeft. In een tijd van contrast en verschraling durft de christelijke traditie te vertrouwen op haar rechtvaardigheidsgevoel en haar geloof. De moed van christenen om hun geloof te integreren in de moderne samenleving is iets wat mij weer inspireert.

Toch gaat ‘interreligieuze dialoog’ verder dan alleen het uitwisselen van respectvolle beleefdheden of inspirerende wetenswaardigheden. De kern van elke vorm van dialoog is dat het dialectisch durft te zijn. Echte dialoog durft kritische vragen op te roepen en weet op basis van wederzijds vertrouwen pijnpunten aan te wijzen. Het is dan ook de hoop dat hieruit een synthese voortkomt die vernieuwend en verbindend werkt.

Gelukkig kunnen we al deze aspecten van dialoog integreren en daarmee ook dialoog uitbreiden. Juist op het gebied van praktische spiritualiteit kan ook de islam veel bijdragen. De moed die Nederlandse moslims tentoonstellen om (in een vaak vijandige wereld) hun geloof te belijden kan ons allemaal inspireren. Ook de islam erkent de kracht van het goddelijke in het alledaagse. We delen veel van de zelfde verhalen, zij het met andere nuances. Onze tradities en gebruiken scheppen een kader voor een gedeelde ervaring.

Laten we dus vooral op elkaars marktkoopwaar af komen. In de ‘marketplace of ideas’, zoals Amerikanen dat zo prachtig noemen, is er ruimte voor iedereen. Er is de mogelijkheid om aan elkaar te snuffelen en te proeven, om vragen te stellen en om te onderhandelen over de plek van religie in onze samenleving. Ik vertrouw er op dat onze drie tradities genoeg tastbare heiligheid hebben om zich in deze moderne wereld staande te houden. Ik heb er het volste vertrouwen in dat de drie tradities naast elkaar en met elkaar veel te bieden hebben op de marktplaats van ideeën. Kijk dus gerust - met je ogen en handen maar vooral met je hart.