De verplichting van bevrijding

'Pink Shabbat', Gay Outreach Dienst 3 augustus 2012 – Beit ha’Chidush 

Rabbijn i.o. Esther Hugenholtz 

Parasjat V'etchanan - De verplichting van bevrijding

Kort nadat ik in 2008 in Los Angeles aan de rabbijnenopleiding begon brak de strijd rond ‘Prop Eight’ (Proposition Eight) los: het betrof een referendum voor het verbieden van het huwelijk voor mensen van gelijk geslacht. Op mijn opleiding was de stemming eensgezind: iedereen was tegen Prop Eight. We hingen campagneposters op in de ramen van onze appartementen en keken vol vertrouwen naar de datum van het referendum. In het progressieve Californië zou de meerderheid van de bevolking tegen het homo-onvriendelijke voorstel stemmen, toch? 

Toch uitte één studiegenoot, een goede vriend van mij, bezwaren. Hoewel hij absoluut het recht erkende van homo’s om relaties met elkaar aan te gaan, vond hij als rechtgeaarde en tikkeltje conservatieve ‘Midwesterner’ toch dat het huwelijk iets was tussen man en vrouw. Ik besloot meteen mijn tegenargument vanuit een onverwachte invalshoek te formuleren… 

Ik moet namelijk iets bekennen. Ik ben heel erg gelukkig, heel erg burgerlijk, heel erg heteronormatief getrouwd. Sterker nog, ik ben deze maand vijf jaar geleden in deze sjoel getrouwd. Ik vind het huwelijkse bestaan heerlijk en betrap mijzelf regelmatig op gelukzalig truttig gedrag (denk aan Ikea bezoekjes met manlief). En ik schaam mij er niet voor – in mijn persoonlijke beleving is het huwelijk een prachtig instituut van verbond en heiliging, van liefde, trouw en respect. Hoewel ik de redenen om sceptisch of zelfs afwijzend tegenover het instituut huwelijk te staan begrijp en respecteer blijf ik er een groot pleitbezorger van. 

‘Geloof jij in het heiligheid van het huwelijk?’ vroeg ik hem. Mijn vriend beaamde dat enthousiast. Ik vervolgde: ‘Juist omdat ik in het huwelijk geloof, geloof ik in het homohuwelijk. Die diepe voldoening van de hechte en heilige huwelijkse band, de rechten en privileges van het huwelijk zijn dingen waar mijn homoseksuele broeders en zusters net zo veel recht op hebben als jij en ik. Iedereen die gelooft in ‘family values’ zou hiervoor op de barricade moeten staan!’ 

Het gaf hem te denken. 

Het idee dat ieder mens heiliging kan vinden en dat bevrijding niet alleen rechten maar ook plichten met zich meebrengt is heel joods. Sterker nog; het huwelijk wordt vaak gebruikt als metafoor in Tora om de emancipatie en de verbondsgedachte tussen God en het Joodse volk tastbaar te maken. Tijdens het geven van de Tien Uitspraken, aldus de Midrasj, was God de Bruidegom en Israël de Bruid (ja, ook de Tora kan gender-queer zijn!) en de Tora zelf de ketoeba, de huwelijksakte. Ook in de relatie tussen de Eeuwige en de mens staan liefde, trouw en heiliging centraal. 

De parasja van deze week – V’etchanan – sluit goed bij dit thema aan. De lange en bitterzoete reis van Mosjé komt ten einde en hij weet dat hij het Beloofde Land niet in mag omdat hij het vertrouwen van de Eeuwige geschonden had. Het is zijn taak om de B’nei Jisraël aan de grenzen van het Beloofde Land te brengen opdat zij als volk verder gaan. Het is zijn taak om Israël verder te ‘emanciperen’ – hun bevrijding uit de Egyptische slavernij is pas compleet wanneer zij zich kunnen vestigen in het land, als symbool van hun waardigheid en vrijheid. De B’nei Jisraël moeten volwassen worden, verplichtingen aangaan, zich losmaken van oude trauma’s en met zelfbewustzijn het verbond met de Eeuwige bekrachtigen. Het is tijd voor hun ‘coming-out’. 

Een ‘coming-out’ is veel meer alleen dan toegeven of accepteren dat je homo- of biseksueel bent. Er zijn veel ‘comings-out’ voor vele moeilijke situaties en identiteiten, vooral wanneer er sprake is van een machtsverschil of gebrek aan sociale acceptatie. Het zijn vaak de minderheden, de kwetsbaren, de mensen die als ‘afwijkend’ worden gezien door de norm die de strijd van een coming-out moeten leveren. We kunnen er allemaal mee geconfronteerd worden. ‘Coming out’ is dan ook ‘coming into yourself’ – of zoals wij joden dat zouden zeggen, ‘lech lecha’, de Abrahamitische opdracht om ‘naar jezelf te reizen’. Ware bevrijding gaat verder dan het behalen van gelijkberechting. Het gaat om liefde en respect voor jezelf. 

De Tora zegt ‘v’ahavta larecha kamocha’ – heb je naast lief zoals jezelf en de sleutel van deze opdracht ligt in het leren houden van jezelf, in het evenbeeld van de Eeuwige, opdat je waarachter kan leren houden van de ander. 

Ook op collectief niveau geldt dit: de Israëlieten moeten leren om met liefde en respect samen te leven omdat ze het waard zijn. ‘Ki mi goy gadol asher lo Elohim kerovim elav k’Adonai Eloheinu bechol karanu elav’ (Deut. 4:7) vraagt de Tora aan ons, ‘want welk groot volk heeft een zo’n nabije God zoals de Eeuwige wanneer wij God dan aanroepen?’ Vervolgens krijgt dit kleine, vertrapte slavenvolkje het antwoord: ‘Want jullie zijn een heilig volk voor de Eeuwige. Jullie zijn door de Eeuwige uitgekozen om Zijn gekoesterde volk te zijn, gekozen uit alle volkeren op de aarde. Het is niet omdat jullie groter waren dan de andere volken dat Hij jullie lief had en uitkoos – jullie waren het kleinste van allemaal! Maar omdat de Eeuwige jullie liefhad en zich wilde houden aan wat Hij jullie voorouders had beloofd, heeft de Eeuwige jullie met sterke hand bevrijd uit de slavernij, uit de macht van de farao...‘ (Deut 7:6-8) Van reddeloze slaaf naar gekoesterde verbondspartner met de Eeuwige, da’s nog eens een ‘coming-out’! 

De Joodse traditie is een symfonie met vele stemmen – sommigen dissonant en reactionair – maar het is onze hoop en taak als progressieve joden dat de stem van inclusiviteit en rechtvaardigheid de boventoon voert. De parasja leert ons dat liefde belangrijk is – de liefde tussen de Eeuwige en Mosjé, de liefde van de Eeuwige voor de hele mensheid en de liefde die wij koesteren voor elkaar. Klinkt het hopeloos romantisch en zelfs een beetje klef? So be it, ook daar schaam ik mij niet voor. 

Liefde overwint niet alles maar wel heel veel. Helaas volgde op het referendum een bittere nederlaag voor de Californische homogemeenschap en was de strijd nog voorlopig niet gestreden. Zoals Spreuken der Vaderen zeggen, ‘het is niet aan jou om de taak te volbrengen maar je bent ook niet ervan vrijgesteld’ (Avot 2:21). Wij kennen het recht van verbondenheid en de verplichting van bevrijding. Graag vecht ik mee. 

En die vriend van mij… hoe is het daar mee afgelopen? Hij werd gelukkig overtuigd door het argument van de heiliging en respect waar homoseksuele relaties recht op hebben en heeft tegen Prop 8 en vóór het homohuwelijk gestemd. Het Beloofde Land ligt aan de horizon maar we trekken op naar ons doel, stap voor stap. 

Sjabbat sjalom!